ၵၢတ်ႇလိုဝ်း၊ ဝဵင်း

ဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်း
ဝဵင်း
ဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်း ဢွင်ႈတီႈဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်း
ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 23°11′N 94°3′E
မိူင်း	မျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈတိူင်း	ၸႄႈၵႅင်း
ၸႄႈတွၼ်ႈ	ၸႄႈတွၼ်ႈၵၢတ်ႇလိုဝ်း
ၸႄႈဝဵင်း	ၸႄႈဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်း
ဢေႇရိယႃႇ
• ႁုပ်ႈ	902.61 လွၵ်းလၵ်း (2,337.74 လွၵ်းၵီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇ)
ႁူဝ်ၼမ်ၵူၼ်း	400,000
ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ်	MST (UTC+6.30)

ဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်း (မၢၼ်ႈ: ကလေးမြို့ ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Kale) ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းၸႄႈတွၼ်ႈဝဵင်းၼိုင်ႈ ဢၼ်မီးၽၢႆႇတူၵ်းသုတ်း တီႈ ၸႄႈတိူင်းၸႄႈၵႅင်း၊ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢဝ်တင်း ထိူၼ်ႇလူင်မႁႃႇမျႅင်ႇသေ ၶႅၼ်ႈၵၼ်ဝႆႉတင်း မူင်ႇယႂႃႇ၊ ထုင်ႉၵၢၼ်ႉပလူႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် သၼ်လွႆလူင်သွင်ဢၼ် ဢၼ်ပဵၼ်ပူင်ႇတွင်ႇ ပူင်ႇၺႃႇၼၼ်ႉၵေႃႈ လုၵ်ႉဢဝ် ၽၢႆႇႁွင်ႇသေ ၵၢႆႇၸူးၽၢႆႇၸၢၼ်းယဝ်ႉ ၶႅၼ်ႈၵၼ်ဝႆႉတင်း ယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇ၊ ပွၵ်ႉ၊ ထုင်ႉပၶူၵ်ႉၵူႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉၶၢင်တွင်း ၼႆႉ လႆလတ်းထုင်ႉၶမ်းတီႈသေ လုၵ်ႉဢဝ် ၽၢႆႇႁွင်ႇ လႆႇလူင်းၽၢႆႇၸၢၼ်းသေ ဢဝ်တင်း ၵျုၼ်းလႃႉ၊ မျေႇတူး၊ ထုင်ႉတႅတ်ႉၵႄႇၵျိၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉသေ ၶႅၼ်ႈၵၼ်ဝႆႉတင်း ဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်းယဝ်ႉ။

ဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်းၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈၼိူဝ် ၵွင်းသုင် ဢၼ်ယၢၼ်ၵႆ 2 လၵ်းတင်း ၼမ်ႉမျိတ်ႉတႃႇ ဢၼ်မီး ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ တိၼ်လွႆ လွႆၶျၢင်း တီႈၸႄႈတွၼ်ႈၶၢင်တွင်းပွတ်းၼိူဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တၢင်းၵႂၢင်ႈ ၸႄႈဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်းတင်းဢၼ်ၼႆႉ မီးမွၵ်ႈ 892 လွၵ်းလၵ်းၼၼ်ႉသေ တၢင်းၵႂၢင်ႈတင်းဢၼ်ၼႆႉ မီး 24 လွၵ်းၽႃႇလူင်ႇယဝ်ႉ။ တီးၼိူဝ်ဝဵင်းၼႆႉ မီးပွၵ်ႉ 20 ပွၵ်ႉသေ လင်ႁိူၼ်းတင်းသဵင်ႈ မီး မွၵ်ႈ မိုၼ်ႇပၢႆယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈ သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်းပီ 1953 သေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း မီး 3158 ၵေႃႉ လႄႈ လင်ႁိူၼ်း မီးမွၵ်ႈ 567 လင်ယဝ်ႉ။

ဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ၶုၼ်ၽွင်းဝဵင်းသေ ဢမ်ႇၵႃး မီးပႃး ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင် ၵဝ်ႈႁူင်း လႄႈ မီးဝႆႉ ပၢင်ႇႁိူဝ်းမိၼ် ဢၼ်ၶိုတ်းၸၼ်ႉလႄႈ ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်ဝဵင်းၼိုင်ႈ တီႈ မိူင်းမၢၼ်ႈပွတ်းၼိူဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း 5 ပုၼ်ႈ 3 ပုၼ်ႈၼႆ့ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၼႃးသေ ၵူၼ်းၸိူဝ်းတီႈၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ ဢဝ် ၵၢၼ်ငၢၼ်းၼႃးသေၵေႃႈ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈႁႃလဵင်ႉတွင်ႉယဝ်ႉ။

တီႈ တိတ်ႉၶျွၵ်ႉ ဢၼ်ယၢၼ်ၵၼ်တင်း ဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်း မွၵ်ႈ 20 လၵ်းၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ် ထၢင်ထၢၼ်ႇငိူၵ်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈလႄႈ လုၵ်ႉတီႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ တႄႇၶုတ်းယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင်ယဝ်ႉတူဝ်ႈယဝ်ႉ ၸိူဝ်းပဵၼ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းၶျၢင်း ဢၼ်ယူႇသဝ်းတီႈ သၼ်လွႆၶျၢင်းၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ၵူၼ်းၶိူဝ်းၶျၢင်း လူႇသျေႇ (ႁွင်ႉ) လူးသႅင် ၸိူဝ်းယူႇသဝ်းတီႈ သၢပ်ႇလႅၼ်လိၼ် ဢိၼ်ႇတိယ-မၢၼ်ႈၼၼ်ႉလႄႈသင် ဢွၼ်ၵၼ်ၶၢႆႉလူင်းမႃး တင်းႁူဝ်ႁိူၼ်း ႁူဝ်ႁိူၼ်းသေ မႃးႁဵတ်းၵၢၼ်သူၼ်ၵၢၼ်ၼႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်းၼႆႉ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်ပဵၼ်ၼၢဝ်ၼူၵ်ႉၼမ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ယွၼ်ႉမႄးၽဵဝ်ႈႁိမ်းႁွမ်းဝဵင်းသေ တၢင်းပဵၼ်ၼၢဝ်ၼူၵ်ႉၼႆႉ လႆႈဝႃႈဢေႇမၢင်ၵႂႃႇ ပေႃးထၢၼ်ႇ ဢမ်ႇမီးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်းၼႆႉ မီးဝႆႉၵွင်းမူးသူၺ်ႇၽုင်ႇသႃႇ ဢၼ် ၶုၼ်ၶေႃၶမ်းသီႇရိထမ်ႇမသေႃးၵ ၵေႃႉတႄႇတင်ႈမႃးၼၼ်ႉ ၼႇယဝ်ႉ။ ၵွင်းမူးရႃႇၸမႁႃႇမုၼိၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ယဝ်ႉ။

ဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းၵဝ်ႇ ဢၼ်လႆႈတႄႇတင်ႈမႃး မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶုၼ်မၢၼ်ႈမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၶဝ်ၼၼ်ႉလႄႈ မီးဝႆႉ ႁူဝ်ႉဝဵင်းၵဝ်ႇ၊ ၶူးဝဵင်းၵဝ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉလႄႈ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၶူဝ်းၶွင်မိူဝ်ႈမိုၼ်ႉၵွၼ်ႇ ဢၼ်လူႉလႅဝ်ဝႆႉၼၼ်ႉၵေႃႈ တိုၵ်ႉႁၼ်လႆႈတေႃႇထိုင် ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉယူႇ။ ဝဵင်းၷၢတ်ႇလိုဝ်းၼႆႉၼႆ့ လႆႈတႄႇတင်ႈမႃး မိူဝ်ႈပီၵေႃးၸႃႇ 329 ၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ "ၵၢတ်ႇလိုဝ်း" ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ တိုၼ်းပဵၼ် ၶေႃႈၵႂၢမ်းတႆးယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၸိူဝ်းယူႇသဝ်းတီႈၼၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ် ၵူၼ်းၶိူဝ်းယၢင်း၊ တႆး၊ တႆးလႅင် လႄႈ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၸၢဝ်းၶိူဝ်းမျၢၼ်ႇမႃႇတၢင်ႇၸိူဝ်းၵေႃႈ ယူႇသဝ်းဝႆႉယူႇ။ ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ် ၼႃး၊ ၵၢၼ်သူၼ်၊ ၵၢၼ်ႁႆႈသေၵေႃႈ ၵႃႉၵႃႉၶၢႆၶၢႆ ၵုၼ်ႇသိၼ်သေ ႁဵတ်းႁႃလဵင်ႉတွင်ႉယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းတႄႉ ပေႃးဝႃႈၶႂ်ႈၵႂႃႇၸူး ဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်းၼႆႉ ၸၢင်ႈဢဝ် တင်း ႁိူဝ်းမိၼ်၊ ႁိူဝ်းၼမ်ႉ၊ လူတ်ႉၵႃးၸိူဝ်းၼႆႉသေ ၵႂႃႇမႃးယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ မီးပႃးတၢင်းလူတ်ႉလဵၼ်းယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းပၶူၵ်ႉၵူႇ တေႃႇထိုင် ဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်းၼႆႉ ၶၢဝ်းတၢင်း မီး (208) လၵ်းယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်း သေ မီးတၢင်းလူတ်ႉၵႃး ၵႂႃႇၸူး ဝဵင်းတူပ်းမိုဝ်းယဝ်ႉ။ တေႃႈမိူၼ်ၼၼ် ဢဝ်တၢင်းလူတ်ႉၵႃးသေ လုၵ်ႉတီႈၵၢတ်ႇလိုဝ်း ၸၢင်ႈၵႂႃႇၽႅဝ်လႆႈ ဝဵင်းတိတိမ်၊ ႁႃးၶႃး၊ ၾလၢမ်း တီႈ ၸႄႈမိူင်းၶျၢင်းယဝ်ႉ။ ပေႃးလုၵ်ႉတီႈ ၸႄႈၵႅင်း၊ မူင်ႇယႂႃႇသေ ၶႂ်ႈၵႂႃႇထိုင် ဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်းၼႆႉ လတ်းၶၢမ်ႈထိူၼ်ႇမႁႃႇမျႅင်ႇသေ ၸၢင်ႈဢဝ်တင်းလူတ်ႉၵႃးသေ ၵႂႃႇမႃးလႆႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းတႄႉ လႆႈဢဝ်ပေးသေ ၶၢမ်ႈ ၼမ်ႉၶၢင်တွင်းယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ လႆႈၵေႃႇသၢင်ႈဝႆႉ ၶူဝ်ၶၢမ်ႈၼမ်ႉၶၢင်တွင်း (ၵလေးဝ)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တီႈၽၢႆႇႁွင်ႇ ဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်း ယၢၼ်မွၵ်ႈ (12) လၵ်းၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၵၢၼ်ငၢၼ်း ၾႆးၾႃႉႁႅင်းၼမ်ႉၸီးၶျွင်းယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈၸိုင်ႈမိူင်းသေ ၶၢမ်ႇသဵင်ႈငိုၼ်းတင်းၼမ်သေၵေႃႈ ၵေႃႇသၢင်ႈပၼ်မႃးသေ လႆႈပိုတ်ႇမႃးပၼ် မိူဝ်ႈပီ 1996၊ လိူၼ်ၵျူႇလၢႆႇ (16) ဝၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်းၼႆႉ မီႈဝႆႉ ပၢင်ႇၵႂၢင်းလဵၼ်ႈ၊ ႁူင်းလဵၼ်ႈလွတ်ႈၽူၼ်လူမ်း၊ တႃႈလူတ်ႉလဵၼ်း၊ တႃႈႁိူဝ်းမိၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ သၢႆတၢင်းလဵၼ်ႈ တႃႈႁိူဝ်းမိၼ်ႇ ၼႃႈယၢဝ်းမၼ်းမီး (5500) ထတ်းယဝ်ႉ။ ၸၼ်ႉၸွမ်ၵၢတ်ႇလိုဝ်း ဢၼ်မီးတီႈ ဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ တေႃႈမိူၼ်ၵၼ်တင်း ၸၼ်ႉၸွမ်ၶေႃးလဵၵ်ႉ ၸိူဝ်းတၢင်ႇ ၸႄႈမိူင်းၸႄႈတိူင်းၼၼ်ႉသေ ႁဵတ်းသၢင်ႈဝႆႉ တႃႇႁႂ်ႈပေႃး လဵပ်ႈႁဵၼ်းလႆႈပၢႆးပႆႇၺႃႇ ၶိုတ်းၸၼ်ႉ၊ တႃႇယူႇတႃႇသဝ်း ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းဝဵင်းၵၢတ်ႇလၢတ်း တီႈ တၢင်းႁူပ်ႉဢူးဢွင်ႇၸေႇယ ၼၼ်ႉ ပၵ်းဝႆႉ ႁူၼ်ႁၢင်ႈတွင်း သတူဝ်းသုထမ်ႇမ မႁႃႇပၼ်ႇထုလ ၶီႇမႃႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁူၼ်ႁၢင်ႈၶီႇမႃႉၼၼ်ႉ လႆႈၵေႃႇသၢင်ႈပိုတ်ႇၽုၺ်ႇမႃးပၼ် မိူဝ်ႈပီ 1995၊ ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇပႃႇ (16) ဝၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။