ယၢင်းလႅင်၊ ၸႄႈမိူင်း

ၸႄႈမိူင်းယၢင်းလႅင်
ၸႄႈမိူင်း
ၸွမ်ပိဝ်
ဢွင်ႈတီႈ ၼႂ်းမိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ
ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 19°15′N 97°20′E
မိူင်း	မျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈမိူင်း	ယၢင်းလႅင်
ပိုၼ်ႉတီႈ	ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ
ၸႄႈလူင်	ဝဵင်းလွႆၶေႃ
လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ
• ၸွမ်ၽွင်းလူင်	ဢူးဢႄႇလ်ၽွင်းသျူဝ်ႇ (NLD)
• လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ	ၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸႄႈမိူင်းယၢင်းလႅင်
• လုမ်းတႅၼ်းၽွင်း သၢင်ႈၾိင်ႈမိူင်း	လုမ်းတႅၼ်းၽွင်း ၸႄႈမိူင်းယၢင်းလႅင်
• လုမ်းတတ်းသိၼ်	လုမ်းတတ်းသိၼ် ၸႄႈမိူင်းယၢင်းလႅင်
ဢေႇရိယႃႇ
• ႁုပ်ႈ	11,731.5 လွၵ်းၵီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇ (4,529.6 လွၵ်းလၵ်း)
ၸၼ်ႉထၢၼ်ႈ ဢေႇရိယႃႇ	၁၃
ႁူဝ်ၼမ်ၵူၼ်း (2014)
• ႁုပ်ႈ	၂၈၆,၆၂၇
• ၸၼ်ႉထၢၼ်ႈ	၁၅
Demographics
• ၶိူဝ်းၵူၼ်း	ယၢင်းလႅင်၊ ယၢင်း၊ ပတွင်ႇ၊ မၢၼ်ႈ၊ တႆး၊ ပဢူဝ်း
• ၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်	ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ ၄၉.၉% ၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ ၄၅.၈% Animism ၁.၉% ဢိတ်ႇသလၢမ်ႇ ၁.၁% ႁိၼ်ႇတူႇ ၀.၁% တၢင်ႇၸိူဝ်း ၁.၂%
ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ်	လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းမျၢၼ်ႇမႃႇ (UTC+06:30)
ဝႅပ်ႉသၢႆႉ	www.kayahstate.gov.mm

ၸႄႈမိူင်းယၢင်းလႅင် (မၢၼ်ႈ: ကယားပြည်နယ်), (ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Kayah State), (သဵင်ဢွၵ်ႇ [Zemoeng Yaangleng]) ၼႆႉ ပဵၼ် ၸႄႈမိူင်း ၼႂ်း မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ ဢၼ်ၼိူင်ႈသေ မီးဝႆႉ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇမိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇႁွင်ႇ မီးဝႆႉ ၸႄႈမိူင်းတႆး၊ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇမီးဝႆႉ မိူင်းထႆး လႄႈ ၽၢႆႇၸၢၼ်း မီး ၸႄႈမိူင်းယၢင်းၽိူၵ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉ လွမ်ႉႁွပ်ႈဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ၸႄႈလူင်ၼႆႉ ပဵၼ် ဝဵင်းလွႆၶေႃ ယဝ်ႉ ဢိင်ၼိူဝ် သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ဢၼ်ၵဵပ်းမိူဝ်ႈ ပီ ႒႐႑႔ ၼၼ်ႉေသ ႁူပ်ႉၵူၼ်း မီးဝႆႉ ႒႗႒,႗႓႐ ၵေႃႉယဝ်ႉ။ တီႈၸႄႈမိူင်းယၢင်းလႅင်ၼႆႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵူၼ်းၶိူဝ်းယၢင်းလႅင် ယူႇသဝ်းၵမ်ႉၼမ်ယဝ်ႉ။

ဢွင်ႈတီႈလႄႈ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင်

ၸႄႈမိူင်းယၢင်းလႅင် ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၵၼ်ႇတရဝတီႇ ၼႆႉ ၵႂၢင်ႈၶႂၢင် 4,529.56 လၵ်းပၼ်ႇမူၼ်း (11,731.5 ပၼ်ႇမူၼ်း ၶီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇ) သေ ပေႃးဢဝ်ဢေႇရိယႃႇဝႃႈ ၼႂ်းၵႃႈ ၸႄႈမိူင်း ႗ ၸႄႈမိူင်းၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်လဵၵ်ႉသေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉတီႈၼႂ်းၵႄႈ လတ်ႉတီႇတုၼ်ႉႁွင်ႇ ၁၈° ၀' လႄႈ ၁၉° ၅၅'၊ လွင်ႇၵျီႇတုတ်ႉဢွၵ်ႇ ၉၄° ၄၀' လႄႈ ၉၇° ၉၃' ယဝ်ႉ။ ပဵၼ်မိူင်းလွႆ တီႈဢၼ်ၵူၼ်းယူႇႁၢင်ႇယဝ်ႉ။ သၢပ်ႇလႅၼ်လိၼ်မၼ်း တိူဝ်ႉၸပ်းၵၼ်ဝႆႉတင်း မိူင်းတႆး၊ မိူင်းယၢင်းၽိူၵ်ႇ၊ မိူင်းထႆး ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ႁူင်းၽႆးလေႃးပိတ မၢႆ (႑) လႄႈ မၢႆ (႒) ဢၼ်ပဵၼ်ႁူင်းပၼ်ၽႉးပိူင်လူင် တီႈၼႂ်းမိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼႆႉၵေႃႈ မီးဝႆႉတီႈ ၸႄႈမိူင်းယၢင်းလႅင်ၼႆႉယဝ်ႉ။

ၾိင်ႈၾႃႉ

တီႈထုင်ႉၼႃႈလိၼ်သုင် ၼႆႉ မီးၾိင်ႈၾႃႉႁႅင်ႈႁွင်သေ တီႈထုင်ႉလိၼ်ပဵင်းတႄႉ မီးၾိင်ႈၾႃႉၽူၼ်ယဝ်ႉ။ တၢင်ႉမႆႈၽတ်ႉၽဵင်ၶၢဝ်းၵတ်းၼႆႉ ပေႃးတီႈထုင်ႉၼႃႈလိၼ်သုင်ၼႆႉ မီး ႔႐ တီႇၵရီႇၽႃႇရိၼ်ႇႁၢႆႉ သေ ပေႃးပဵၼ်တီႈ ထုင်ႉၼႃႈလိၼ်ပဵင်းၼႆႉ မီး ႖႒.႖ တီႇၵရီႇၽႃႇရိၼ်ႇႁၢႆႉယဝ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ်ၶၢဝ်းမႆႈသေပိူၼ်ႈ ၼႂ်းလိူၼ်မေႇ ၼႆႉ တၢင်ႉမႆႈၽတ်ႉၽဵင်ႇ မီး ႗႗.႔ တီႇၵရီႇၽႃႇရိၼ်ႇႁၢႆႉယဝ်ႉ။ တၢင်ႉၼမ်ႉၽူၼ်ၽတ်ႉၽဵင်ႇ မီး ႓႘.႔႓ ၼိဝ်ႉယဝ်ႉ။

ၶိူဝ်းၵူၼ်း

တီႈၸႄႈမိူင်းယၢင်းလႅင်ၼႆ့ မီးၸုမ်းၸိူဝ်းပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းယၢင်းလႅင် ယၢင်းလႅင်၊ ၵယၢၼ်း(ပတွင်ႈ)၊ ၵယၢၼ်း(လထ)၊ ၵယေႃး၊ ယိၼ်းပေႃႇ၊ ယိၼ်းတလႄး၊ ၵေႇၶူဝ်ႇ၊ ၵေႇပႃး၊ ၵယႃးမူဝ်ၼု (မၼုမၼေႃး) သေဢမ်ႇၵႃး ၸိူဝ်းပဵၼ်ၸၢဝ်းၵူၼ်း မၢၼ်ႊ၊ တႆး၊ ယၢင်းၽိူၵ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ယူႇသဝ်းဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။

ၵူၼ်းၶိူဝ်းယၢင်းလႅင်

ၽၢႆႇဢုပ်ႉပိူင်ႇ

ၵေႃႈမိူၼ်ၼင်ႇ ၼႂ်းႁိူၼ်းယေးၼိူင်ႈလင် လႆႈမီးလွင်ႈၼပ်ႉယမ်ၼိူဝ် ပေႃႈသေ လႆႈၶၢမ်ႇဢဝ်ဢူၽုင်းၼၼ်ႉ ၼႂ်းပွၵ်ႉၼႂ်းယွမ်ႇၵေႃႈ လႆႈၶၢမ်ႇဢဝ် ဢူၽုင်းလွင်ႈဢွၼ်ႁူဝ် ၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင်ၶဝ်ယဝ်ႉ။ ၼႂ်းပွၵ်ႉၼႂ်းၽၢႆႇၼိူဝ် ၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင် ၸိူဝ်းၵၼ်ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းသူၼ်ၶဝ် ၼပ်ႉယမ်ၼၼ်ႉ ၵေႃႉပွင်ၵၢၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ မီးၸုမ်းၼၢမ်းၼႃႈၸႄႈမိူင်း လႄႈ မီးၶွမ်ႇမတီႇၽၢႆႇဢုပ်ႉပိူင်ႇ၊ ၽၢႆႇႁူမ်ႇလူမ်ႈ ၸၼ်ႉထၢၼ်ႈၸႄႈဝဵင်းတေႃႇဝၢၼ်ႈယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ်လၢႆးၽိင်ႈထုင်းၵေႃႈ တိုၵ်ႉၸွမ်းယူႇ။

ၽူႈဢုပ်ႉပိူင်ႇ ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်

ဢၼ်ပဵၼ်ၽၢႆႇဢုပ်ႉပိူင်ႇ ၸႄႈမိူင်းယၢင်းလႅင် တႄႇဢဝ် ပီ ႑႙႑႐ မႃး တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ မီးၼင်ႇၽၢႆႇတႂ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။

ၶၢဝ်းပၢၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇ ပႃႇလီႇမၢၼ်ႇ

1. ၸဝ်ႈၶုၼ်လီ (မိူင်းၵၼ်တရဝတီႇ) - 1910 တေႃႇ 1939
2. ၸဝ်ႈဝုၼ်ႇၼ ႁူဝ်ပဝ်ႈၶွင်ႇၸီႇၸႄႈမိူင်းယၢင်းလႅင် - 1948 တေႃႇ 1952
3. မႁႃႇတရေႇၸီႇတူႇ ဢူးၸဵင်ႇ (ပႃႇလီႇမၢၼ်ႇဢတႂိၼ်းဝုၼ်ႇ) - 1948 တေႃႇ 1960
4. ၸဝ်ႈငႄႇတူး (ထုင်ႉဝေႃးလၶႄႉ) - 1952 တေႃႇ 1962
5. ၸဝ်ႈဝုၼ်ႇၼ ၽွင်းလူင် လႄႈ ၶွင်ႇၸီႇၸႄႈမိူင်းယၢင်းလႅင် - 1956 တေႃႇ 1960
6. သီႇရိပျၢၼ်ႇၶျီႇ ဢူးဢေႇမျႃႉလေး ၸုမ်းၸၢမ်းႁူဝ်ၸႄႈမိူင်းယၢင်းလႅင် - 1962 တေႃႇ 1974
7. ဢူးၵျေႃႇတိၼ်ႇ ႁူဝ်ပဝ်ႈၶွင်ႇၸီႇၵူၼ်းမိူင်းၸႄႈမိူင်းယၢင်းလႅင် - 1974 တေႃႇ 1988

ၶၢဝ်းပၢၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇ ပြည်နယ်ငြိမ်ဝပ်ပိပြားရေးတည်ဆောက်ရေးအဖွဲ့

1. ၵႅမ်ၸွမ်ႁၢၼ် မွင်ႇၵျီႇ - 1988 တေႃႇ 16.4.1996

ၶၢဝ်းပၢၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇ ပြည်နယ်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ

1. ၵႅမ်ၸွမ်ႁၢၼ် ၵျေႃႇဝိၼ်း - 23.4.1996 တေႃႇ 16.4.1998
2. ၸဝ်ႈသိုၵ်းလူင် လႃႉတွင်းမျိၼ်ႇ - 19.4.1998 တေႃႇ 17.12.1998
3. ၵႅမ်ၸွမ်ႁၢၼ် မျိၼ်ႉတဵင်း - 17.12.1998 တေႃႇ 23.8.1999
4. ၵႅမ်ၸွမ်ႁၢၼ် ၺုၼ်ႉလႅင်ႇ - 23.8.1999 တေႃႇ 14.6.2002
5. ၸဝ်ႈသိုၵ်းလူင် တဵင်းသူၺ်ႇ - 15.6.2002 တေႃႇ 30.9.2003
6. ၸဝ်ႈသိုၵ်းလူင် မျိၼ်ႉဢူး - 1.10.2003 တေႃႇ 13.9.2004
7. ၵႅမ်ၸွမ်ႁၢၼ် လႃႉမျိၼ်ႇသူၺ်ႇ - 8.5.2005 တေႃႇ 18.8.2006
8. ၵႅမ်ၸွမ်ႁၢၼ် ၺုၼ်ႉတိၼ်ႇ - 18.8.2006 တေႃႇ 22.6.2008
9. ၵႅမ်ၸွမ်ႁၢၼ် ဝိၼ်းမျိၼ်ႉ - 23.6.2008 တေႃႇ 30.3.2011

ၶၢဝ်းပၢၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၸႄႈမိူင်း

1. ၸွမ်ၽွင်းလူင်ၸႄႈမိူင်း ဢူး ၶိၼ်ႇမွင်ႇဢူး - 31.3.2011 တေႃႇ 30.3.2016
2. ၸွမ်ၽွင်းလူင်ၸႄႈမိူင်း ဢႄႇလ်ၽွင်းသျူဝ်ႇ 31.3.2018 တေႃႇထိုင် ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ

ၸႄႈတွၼ်ႈ၊ ၸႄႈဝဵင်း၊ ဝဵင်း၊ ပွၵ်ႉ၊ ဢိူင်ႇ၊ ဝၢၼ်ႈ

တီႈၸႄႈမိူင်းယၢင်းလႅင်ၼႆႉ မီးဝႆႉ ၸႄႈတွၼ်ႈ (႒) ဢၼ်ယဝ်ႉ။

1. ၸႄႈတွၼ်ႈလွႆၶေႃ (ၸႄႈတွၼ်ႈလွႆၶေႃ)
2. ၸႄႈတွၼ်ႈဝေႃးလၶႄႉ

ၸႄႈဝဵင်း မီးဝႆႉ (႗) ၸႄႈဝဵင်းယဝ်ႉ။ တီႈၸႄႈတွၼ်ႈလွႆၶေႃၼႆႉ -

• • ၸႄႈဝဵင်းလွႆၶေႃ
  • ၸႄႈဝဵင်းတီးမေႃႉသူဝ်ႇ
  • ၸႄႈဝဵင်းၽရူးသူဝ်ႇ
  • ၸႄႈဝဵင်းသျႃးတေႃး

တီႈၸႄႈတွၼ်ႈဝေႃးလၶႄႉၼႆႉ -

• • ၸႄႈဝဵင်းဝေႃးလၶႄႉ
    • ဝဵင်းယႂႃႇတိတ်ႉ
  • ၸႄႈဝဵင်းၽႃသွင်း
  • ၸႄႈဝဵင်းမႄႈၸႄႉ

ဝဵင်း မီး (႘) ဝဵင်း၊ ပွၵ်ႉ မီး (႓႑) ပွၵ်ႉ၊ ဢိူင်ႇမီး (႗႔) ဢိူင်ႇ လႄႈ ဝၢၼ်ႈ မီး (႕႑႐) ဝၢၼ်ႈယဝ်ႉ။

ဢွင်ႈတီႈၸိူဝ်းလီၶဝ်ႈၸႂ်

• ၵွင်းမူးလွႆၶေႃ
• ၼမ်ႉတူၵ်းတၢတ်ႇလေႃးပိတ
• Seven Step Pond and Htee Pwint Pond ဢၼ်မီးတီႈ တီးမေႃႉသူဝ်ႇ
• ထမ်ႈၵျႅၼ်ႉ

လိၵ်ႈလၢႆး၊ ၽိင်ႈငႄႈ လႄႈ ထုင်းၽိင်ႈ

လွင်ႈၵိူဝ်းယမ်

မီးဝႆႉ ၸိူဝ်းၵိူဝ်းယမ် ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ၊ ၵူၼ်းၵိူဝ်းယမ်ၽီ လႄႈ ၸၢဝ်းၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ (Catholic) ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ တီႈႁိူၼ်းၸၢဝ်းပုတ်ႉထၶဝ်တႄႉ ဝႆႉႁူၼ်ႁၢင်ႈပုတ်ႉထၸဝ်ႈသေၵေႃႈ ၵိူဝ်းယမ်ဝႆႈသႃယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၶဵင်ႇၽီၸိူဝ်းၼႆႉတႄႉ ၵႆႉဝႆႉၼွၵ်ႈဝၢၼ်ႈသေ ၶဵင်ႇၽီၵေႃႈ ပဵၼ်ၶဵင်ႇၽီ ဢၼ်ဢမ်ႇမီးႁူၼ်ႁၢင်ႈၽီၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵျွင်းၽြႃးၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈမီးဝႆႉယဝ်ႉ။ ၽႂ်ၵိူဝ်းယမ်ၽႃႇသႃႇသင်ၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ် ယုမ်ႇယုမ်ႇယမ်ယမ် ႁင်းၽႂ်မၼ်းယူႇယဝ်ႉ။ ႁူမ်ႈဝႃႈပဵၼ်ၽႃႇသႃႇသင်ၵေႃႈယဝ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ယုမ်ၼိူဝ် ၽိူဝ်ႉၽီ တၢင်းမေႃဢတၢတ်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ၽႃႇသႃႇၶေႃႈၵႂၢမ်း လႄႈ လိၵ်ႈလၢႆး

ၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၽႂ်မၼ်း ႁူမ်ႈဝႃႈ မီးၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ ႁင်းၽႂ်မၼ်းသေတႃႉ မီးလွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်ဢိတ်းဢွတ်း။ ပေႃးဝႃႈပဵၼ်ၵႂၢမ်းတႆးၼႆတႄႉ ဢွၼ်ၵၼ်ပွင်ႇၵမ်ႉၼမ်သေ လိၵ်ႈႁင်းၶေႃတႄႉ ဢမ်ႇမီးဝႆႉ။ ၵူၼ်းၶိူဝ်းမၢင်ၸိူဝ်းၸမ်ႉ ဢဝ်လိၵ်ႈယေႃးမ (ရူမ်း)သေ ၶူင်သၢင်ႈႁဵတ်းပဵၼ်လိၵ်ႈဝႆႉသေတႃႉ ၵူၼ်းၸႂ်ႉဢေႇဝႆႉယဝ်ႉ။ ဢဝ်တူဝ်လိၵ်ႈမၢၼ်ႊသေ ၶိုၼ်းၶူင်သၢင်ႈပဵၼ်လိၵ်ႈယၢင်းလႅင်သေ တိုၵ်ႉၶတ်းၸႂ် ႁႂ်ႈၽႄႈတိုၼ်းယူႇယဝ်ႉ။

လွင်ႈၼုင်ႈတၢင်းမႆ

ၽူႈၸၢႆးယၢင်းလႅင်ၶဝ်ၼႆႉ ၼူင်ႈၵူၼ်ပွတ်း/ယၢဝ်းမၼ်ႈ လႄႈ သိူဝ်ႈပွတ်းၼိူဝ် ဢၼ်ယူင်ႉယူင်ႉၸႃးၸႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼၢင်းယိင်းၶဝ်ၸမ်ႉ ၶဵၼ်းႁူဝ်လႅင်/လမ်။ တီႈတူဝ်ၸမ်ႉၼူင်ႈပႃႈပၢႆႉဢူၵ်း မႆပႃးၽႃႈပၢႆႉယၢဝ်းသေ ဢဝ်သၢႆလႅင်ႁၢတ်ႉဢႅင်ႈယဝ်ႉ ယွႆႉတူၵ်းလူင်းဝႆႉ ၽၢႆႇၼႃႈယဝ်ႉ။ ၽူႈၸၢႆးၵေႇၶူဝ်ႇ၊ ၵေႇပႃး ၶဝ်ၸမ်ႉ ၼုင်ႈၵူၼ်မၼ်ႈပွတ်း လႄႈ သိူဝ်ႈၽိူၵ်ႇဢူၵ်းတႅၵ်ႇယဝ်ႉ။ ၼၢင်းယိင်းၶဝ်ၸမ်ႉ ၼုင်ႈသိၼ်ႈတေႃးၽႃႈ လႄႈ သိူဝ်ႈယဝ်ႉ။ ပတွင်ႈ (ႁွင်ႉ) ၵယၢၼ်းၸမ်ႉ ပေႃးပဵၼ်ၵူၼ်းၸၢႆးၶဝ် ၼူင်ႈၵူၼ်ႈႁူင်ႇယူင်ႉလႄႈ တင်းသိူဝ်ႈသေ ပေႃးပဵၼ်ၼၢင်းယိင်းၶဝ်ၸမ်ႉ ၼူင်ႈသိူဝ်ႉပႃးၼႂ်း ၶႅၼ်မၼ်းၽႃႇတေႃႇထိုင်ႈၼႃႈဢူၵ်းသေ တၢင်းယၢဝ်းမၼ်း တေႃႇထိုင်ၶႃလူင်ယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇၼိူဝ်မၼ်းၸမ်ႉၼူင်ႈသိူဝ်ႈလမ်ထႅင်ႈယဝ်ႉ။ ၽူႈၸၢႆးပယႄးၵေႇယႃႇ ၸမ်ႉ ၼုင်ႈသိူဝ်ႈၶႅၼ်ပွတ်းဢၼ်ၽိူၵ်ႇ ၽၢႆႇၼိူဝ်ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းၼုင်ႈၵူၼ်ပွတ်း ဢၼ်မီးယွင်းလႅင် တၢင်းယၢဝ်းထိုင်ႁူဝ်ၶဝ်ႇ။ ၼၢင်းယိင်းၶဝ်ၸမ်ႉ ၼုင်ႈသိူဝ်ႈၽိူၵ်ႇမီးယွင်းလႅင် တီႈၶႅၼ်သမ်ႉပႃးယွႆး လႄႈ သိၼ်ႈၸမ်ႉပဵၼ် ဢၼ်လမ်ပဵၼ်ပိုၼ်ႉ မီးယွင်းလႅင်ၶႂၢႆႇပေ တၢင်းယၢဝ်းတေႃႇထိုင် ႁူဝ်ၶဝ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ။

ၽူႈၸၢႆးယိၼ်းပေႃႇၶဝ်ၸမ်ႉ ၼုင်ႈၵူၼ်ပွတ်း လႄႈ သိူဝ်ႈၶႅၼ်ဢမ်ႇပွတ်းဢမ်ႇယၢဝ်းသေ ၼၢင်းယိင်းၶဝ်ၸမ်ႉ ၼူင်ႈသိၼ်ႈလမ် တေႃႇထိုင်ႁူဝ်ၶဝ်ႇ၊ သိူဝ်ႈၵေႃႈ ပဵၼ်သိူဝ်ႈၶႅၼ်ဢမ်ႇပွတ်းဢမ်ႇယၢဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇၼႂ်းတႄႉ ဢဝ်ၽႅၼ်ႇႁၢတ်ႉသေ ဢဝ်သၢႆႁၢတ်ႉဢႅဝ်ႇ ႁၢတ်ႉ ၶေႃး ဢိၵ်ႇတင်း ႁူဝ်မႃႇယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇၼိူဝ်သမ်ႉ ဢဝ်ၽႃႈၽႅၼ်ႇမႆဝႆႉယဝ်ႉ။ ၽူႈၸၢႆးယိၼ်းတလႄး ၶဝ်ၸမ်ႉ ၼုင်ႈၵူၼ်းၶၢဝ် လႄႈ သိူဝ်ၶၢဝ်ဢၼ်မီးယွင်းလႅင်သေ ၼၢင်းယိင်းၶဝ်ၸမ်ႉ သိူဝ်ႈၽိူၵ်ႇ၊ သိၼ်ႈဢၼ်မီးလွၵ်းသီလႅင် ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ (မၢႆတွင်း။ ။ၵူၼ်းၸၢႆးၶဝ်တႄႉ ၵမ်ႉပႃႈၼမ် ဢွၼ်ၵၼ်ၶဵၼ်းႁူဝ်သေ ၼၢင်းယိင်းၶဝ်ၸမ်ႉ ဢဝ်မၢၵ်ႇၼပ်ႉၶႅပ်းငိုၼ်း၊ သၢႆယွႆးမွၵ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉ ႁွႆႈၸွမ်းၶေႃးယဝ်ႉ။ လွင်ႈၼုင်ႈတၢင်းမႆ ဢၼ်ၸႅၵ်ႇ ၵူၼ်းၼုမ်ႇၵူၼ်းထဝ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ပိုၼ်ႉတီႈ တီႈၼိူင်ႈလႄႈ တီႈၼိူင်ႈ မီးလွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်ဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။)

ၸယဵမ် ႁွင်ႉ ၵူၼ်းၸၢႆး ၶေႃးပွတ်းၼၼ်ႉၸမ်ႉ ၽၢႆႇၼိူဝ် ၼုင်ႈသိူဝ်ႈဢူၵ်းတႅၵ်ႇ လႄႈ ၼုင်ႈၵူၼ်ပွတ်းဢၼ်ႁႅတ်ႉ၊ ၼၢင်းယိင်းၶဝ်ၸမ်ႉ ၼုင်ႈသိူဝ်ႈသုပ်းယူင်ႉလႄႈ သိၼ်ႈတေႃးဢဝ်သေ ဢဝ်ငႃးတူဝ်သတ်း၊ သၢႆၶေႃး မၢၵ်ႇၼပ်ႉမႆႉ၊ ပီႇႁူ ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉ ႁဵတ်းပဵၼ်လွင်ႈတၢင်းတိုဝ်းၼုင်ႈၶဝ်ယူႇယဝ်ႉ။

ၽိင်ႈငႄႈ

မီးတၢင်းယၢမ်ႈ ႁူမ်ႈၵၼ်ႁဵတ်းသၢင်ႈပွင်ၵၢၼ်ယဝ်ႉ။ လူၺ်ႈၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်၊ လွင်ႈၵူၼ်း၊ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး၊ တႃႈဝၢၼ်ႈမူၼ်းၵူၼ်းၵိုၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉ မီးတၢင်းယၢမ်ႈ ႁူမ်ႈၵၼ်သေ ၶိုင်ပွင်ယဝ်ႉ။ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လွင်ႈတူင်ႇဝိူင်းၵူၼ်း မိူၼ်ၼင်ႇ ၶၢမ်ႇသၢင်ႇၶၢမ်ႇၸၢင်း၊ တႄႇၼႃႈႁေႃတေႃႁိူၼ်း၊ ၶိုၼ်ႈႁိူၼ်းမႂ်ႇ ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းတီႈမီးပၢင်ပွႆးမင်ႇၵလႃႇၼႆႉ ႁူမ်ႈၵၼ်သေ ႁဵတ်းၸွႆႈၵၼ်ယဝ်ႉ။ တွၼ်ႈတႃႇ ဝၢၼ်ႈမူၼ်းၵူၼ်းၵိုၼ်း မီးၽိင်ႈလိုပ်ႈၽီဢမ်ႇလီဢမ်ႇငၢမ်းဢွၵ်ႇထိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ ပၢင်ပွႆးၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ ၽႃႇသႃႇတြႃး မိူၼ်ၼင်ႇ ပွႆးတမ်းၶွၼ်ႇ၊ ပွႆးႁေႃႇၶဝ်ႈၼဵဝ်၊ ပွႆးႁွင်ႉၽၼ် ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ်ႁူမ်ႈၵၼ်သေ ႁဵတ်းသၢင်ႈယဝ်ႉ။ သြႃႇမေႃၽီ၊ သြႃႇယႃႈယႃပိုၼ်ႉတီႈၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းမီး ဢေႃးၸႃႇမီးဢူၽုင်းယဝ်ႉ။

ၶူဝ်းဢွၵ်ႇၼႂ်းလိၼ်

မီးႁိၼ်ၶၢဝ်လႄႈ ၶူဝ်းႁေႈပေႃႇ ၸိူဝ်းဢၼ်ၸၢၵ်ႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇပဵၼ် ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၶူဝ်းဢွၵ်ႇပိုၼ်ႉတီႈ

ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး ပိူင်လူင်မၼ်းပဵၼ် ၵၢၼ်ႁဵတ်းမႆႉလႄႈ ၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းယၢင်းလႅင် ၵမ်ႉၼမ်ၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ်ႁႃလဵင်ႉတွင်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် ၵၢၼ်ႁဵတ်းမႆႉ၊ ၸိူဝ်းပဵၼ်ၶူဝ်းၶွင်ဢွၵ်ႇၸွမ်းမႆႉ မိူၼ်ၼင်ႇ၊ ယၢင်မႆႉ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ တီႈပွတ်းတူၵ်း ၸႄႈမိူင်းၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈသေ ႁႃလဵင်ႉတွင်ႉယဝ်ႉ။ ဢဝ်ၼမ်ႉမႃးတီႈႁွင်ႈၶုတ်းၼၼ်ႉသေ ႁဵတ်းၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ၊ ႁဵတ်းပႃးၵၢၼ်ႈႁႆႈသေ။ ဢၼ်ပဵၼ်ထူင်လွႆငိုၼ်း ဢၼ်တေႃးဢွၵ်ႇတီႈ ထုင်ႉလွႆငိုၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ လိုဝ်းလင်ဝႆႉယဝ်ႉ။ ယၢင်းလႅင်ၶဝ်ၼႆႉ တွၼ်ႈတႃႇၶူဝ်းၼုင်ႈတၢင်းမႆၶဝ် ပဵၼ်တူဝ်ၶဝ်ၵေႃႉ တေႃးဢဝ်ႁင်းၶဝ်ယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ယွၼ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ယၢင်းလႅင်ၶဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်လုၵ်ႉတိုၼ်ႇမႃးသေ ၶဝ်ႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်ၵူႈၸၼ်ႉထၢၼ်ႈတႃႈ ၸိုင်ႈမိူင်းယူႇယဝ်ႉ။ ၼႂ်းလိၵ်ႈလၢႆးပၢႆပေႇ မၢၼ်ႊမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇဢွၼ် ၼႂ်းဝၵ်းၵမ်ႈၽွင်ႈၼႆႉ လႆႈႁၼ်ဢဝ် ထုင်ႉလွႆငိုၼ်း ၸႄႈမိူင်းယၢင်းလႅင်ၼၼ်ႉ ႁဵတ်းပဵၼ်ပိုၼ်ႉသေ တႄႇလွၵ်းၸၢတ်ႈဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈၼႆႉ ထုင်ႉလွႆငိုၼ်းၼႆႉ သွႆၶူဝ်းယုၼ်း၊ ၶူဝ်ႈမၢၼ်ႇၵႅဝ်ႈၶမ်းတဵၵ်း ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵၢၼ်ပၢႆးမွၼ်းမိုဝ်းႁဵတ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ၵႂၢင်ႈၶႂၢင်မႃးယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၽူႈယိင်းၽူႈၸၢႆး ၶဝ်ၵေႃႈ ၼင်ႇႁိုဝ်ပေႃးလမ်းၶိုတ်းလႆႈၸွမ်းၵၢပ်ႈၸွမ်းပၢၼ်ၼၼ်ႉ ၽွင်းတိုၵ်ႉဢွၼ်ၵၼ် သႂ်ႇဢဵၼ်သႂ်ႇႁႅင်းသေ ၶတ်းၸႂ်ယူႇၼၼ်ႉ ဢဝ်ၽိင်ႈငႄႈၽိင်ႈထုင်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ႁဵတ်းပဵၼ်ပိုၼ်ႉမၼ်းသေ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၽၢင်ႁၢင်ႈလွင်ႈၽိင်ႈငႄႈ ဢၼ်ပဵၼ် လွင်ႈၼုင်ႈတၢင်းမႆ၊ လွင်ႈၵိူဝ်းယမ်၊ လိၵ်းလၢႆးၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ တိုၵ်ႉဢွၼ်ၵၼ် လႅၵ်ႈလၢႆႈ ႁႂ်ႈၶိုတ်းၵၢပ်ႈၶိုတ်းပၢၼ်ယူႇယဝ်ႉ။

လွၵ်းသဵၼ်ႈမၢႆ ၽၢႆႇတႂ်ႈၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်ဢၼ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ ထူၵ်းဢွၵ်ႇပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႆႉ ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လွင်ႈႁုၼ်ႈမုၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ၸႄႈဝဵင်းယၢင်းလႅင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မၢႆ	လွင်ႈတၢင်း	လၢႆးဢၢၼ်ႇတႂၢၵ်ႈ	ႁူဝ်ၼမ်
၁	ဢေႇရိယႃႇၽုၵ်ႇသွမ်ႈ	ဢေႇၵ	၁၇၇, ၉၁၂
၂	ၽၢႆ	ဢၼ်	၃၂
၃	ၵၢၼ်တၢင်ႇၼမ်ႉ တီႈမႄႈၼမ်ႉ	ဢၼ်	၃
၄	ၵႂၢင်းပႃႇမႆႉ	လွၵ်းလၵ်း	၂၇၀
၅	ထိူၼ်ႈၵႅတ်ႇဝႆႉ ၽၢႆႇၼွၵ်ႈၵႂၢင်းပႃႇမႆႉ	လွၵ်းလၵ်း	၂၁၈၀.၇၂
၆	တၢင်းလူတ်ႉလဵၼ်း	လၵ်း	၁၀၁.၉၂
၇	တၢင်းလူတ်ႉၵႃး	လၵ်း	၅၈၁
၈	ၶူဝ်ဢၼ်ယၢဝ်းလိူဝ် ၁၈၀ ထတ်း	လင်	၈
၉	ဢွင်ႈသွင်ႇလိၵ်ႈ	ဢၼ်	၁၄
၁၀	ဢွင်ႈသူင်ႇလိၵ်ႈလူမ်း	လုမ်း	၁၁
၁၁	လုမ်းၾူင်း	လုမ်း	၁၂
၁၂	ဢွင်ႈမႅၵ်ႇၶရူဝ်ႇဝဵပ်ႉ	ဢၼ်	၂
၁၃	ႁူင်းႁဵၼ်းပၢႆးပႆႇၺႃႇ	ႁူင်း	၃၉၁
၁၄	ၸၼ်ႉၸွမ်၊ ၶေႃးလဵၵ်ႉ	ဢၼ်	၄
၁၅	ႁူင်းယႃ/ႁွင်ႈပၢႆးယူႇလီ	ႁူင်း/ဢွင်ႈ	၅၃