ဢူၵ်ႉတႂိၼ်း၊ ဝဵင်း

ဝဵင်းဢူၵ်ႉတႂိၼ်း
ဝဵင်း
ဝဵင်းဢူၵ်ႉတႂိၼ်း ဢွင်ႈတီႈ ၼႂ်းမိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ
Coordinates: 18°49′51″N 96°24′37″E
မိူင်း	မျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈတိူင်း	ပႃႇၵိူဝ်
ၸႄႈတွၼ်ႈ	ၸႄႈတွၼ်ႈတွင်ႇငူႇ
ၸႄႈဝဵင်း	ၸႄႈဝဵင်းဢူၵ်ႉတႂိၼ်း
Time zone	UTC+6.30 (MST)

ဝဵင်းဢူၵ်ႉတႂိၼ်း (မၢၼ်ႈ: အုတ်တွင်းမြို့ ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Oktwin) ၼႆႉ ပဵၼ် ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ၸႄႈဝဵင်းဢူၵ်ႉတႂိၼ်း၊ ဢၼ်မီးဝႆႉ တီႈၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈတွင်ႇငူႇ၊ ၸႄႈတိူင်းပႃႇၵိူဝ်၊ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉတီႈၼိူဝ် တၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်း တႃႈၵုင်ႈ-ဝဵင်းလိူဝ်ႇသေ မီးဝႆႉ ၽၢႆႇၸၢၼ်း ဝဵင်းတွင်ႇငူႇ ယၢၼ် ပႅတ်ႇလၵ်း၊ မီးၽၢႆႇတူၵ်း ၼမ်ႉၸိတ်ႉတွင်း ယၢၼ် 1 1/2 လၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဝဵင်းဢူၵ်ႉတႂိၼ်းၼႆႉ မိူဝ်ႈ ပႆႇႁဵတ်းတၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်း တႃႈၵုင်ႈ-ဝဵင်းလိူဝ်ႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈဢွၼ်ႇဝၢၼ်ႈၼိုင်ႈၵူၺ်း။ ဝၢႆးသေ ႁဵတ်းတၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်းယဝ်ႉ ဢိင်ၼိူဝ် ဝၢၼ်ႈဢူင်းပိၼ်ႇ ဢၼ်မီးတီႈၼိူဝ်ၽင်ႇ ၼမ်ႉၸိတ်ႉတွင်းၼၼ်ႉသေ လႆႈႁုၼ်ႈမုၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇပဵၼ်ဝဵင်းမႃး ဝဵင်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မီးတီႈ ထုင်ႉ ဢၼ်ပဵၼ်ၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈၼႃးလႄႈ ဢဝ် ၶူဝ်းၵုၼ်ႇဢၼ်မီးၽၢႆႇပုၼ်ႉၼမ်ႉၼၼ်ႉ တေႃႉတင်းလေႃႉ တေႃႉတင်းႁိူဝ်းသေ သူင်ႇၸူးထိုင် ဢူၵ်ႉတႂိၼ်းယဝ်ႉ ဢဝ်တင်းရူတ်ႉရဵၼ်းသေ ၶိုၼ်းသိုပ်ႇသူင်ႇၸူး တႃႈၵုင်ႈလႄႈ လႆႈပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်မီးလွင်ႈၵႃႉၶၢႆမႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တၢင်းလူတ်ႉၵႃး တႃႈၵုင်ႈ-ဝဵင်းလိူဝ်ႇၵေႃႈ လႆႈလတ်းဝဵင်းဢူၵ်ႉတႂိၼ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ဝဵင်းဢူၵ်ႉတႂိၼ်းၼႆႉ ပေႃးလုၵ်ႉဢဝ် ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ ၸွမ်းတၢင်းလူတ်ႉၵႃးၼႆ ၵႆယၢၼ် 166 လၵ်းယဝ်ႉ။

တီႈၼိူဝ်ဝဵင်းဢူၵ်ႉတႂိၼ်းၼႆႉ မီးဝႆႉ လုမ်းႁွင်ႈၵၢၼ်ၸႄႈဝဵင်း ၽၢႆႇဢုပ်ႉပိူင်ႇၵူႈလွင်ႈလွင်၊ လုမ်းၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ၵၢၼ်တတ်းသိၼ်ၸႄႈဝဵင်း၊ ႁွင်ႈၵၢၼ်တပ်ႉၸုမ်းပလိၵ်ႈ၊ တိူၵ်ႈသူင်ႇလိၵ်ႈလႄႈ လုမ်းသၢႆလူမ်း၊ လုမ်းႁွင်ႈၵၢၼ် ၽၢႆႇၵေႃႇသၢင်ႈ၊ ၵၢတ်ႇ၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉမီးလုမ်း ၽၢႆႇႁွင်ႈၵၢၼ်ပႃႇမႆႉလႄႈ တီႈၼိူဝ်ဝဵင်းလႄႈ ၸွမ်းၶႅပ်ႇဝဵင်းၼႆႉ မီးဝႆႉ ၸၢၵ်ႈမႆႉ လႄႈ ၸၢၵ်ႈၶဝ်ႈယဝ်ႉ။

ၸႄႈဝဵင်းဢူၵ်ႉတႂိၼ်းၼႆႉ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း ပဵၼ်ၸႄႈဝဵင်း ပွတ်းၵၢၼ် ႁင်း ၸႄႈတွၼ်ႈတွင်ႇငူႇယဝ်ႉ။ တီႈၸႄႈဝဵင်းၼၼ်ႉ ထုင်ႉၽျူးၵေႃႈၶဝ်ႈပႃးမႃးသေ ၸွမ်းလူၺ်ႈသဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ပီ 1973 သေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းၼႆႉ မီးမႃး 87,633 ၵေႃႉယဝ်ႉ။ လႅၼ်လိၼ်ပွတ်းတူၵ်းၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ ပဵၼ် သၼ်လွႆပႃႇၵိူဝ်သေ လႅၼ်လိၼ်ပွတ်းႁွင်ႇၼႆႉ ပဵၼ် ၸႄႈဝဵင်းတွင်ႇငူႇယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉၸိတ်ႉတွင်း ဢၼ်မီးၽၢႆႇဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ ၶႅၼ်ႈၵၼ်ဝႆႉပၼ် ၸႄႈဝဵင်းဢူၵ်ႉတႂိၼ်း လႄႈ ၸႄႈဝဵင်းထၢၼ်းတပိၼ်ႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈပႆႇထိုင် ပီ 1905 ၼၼ်ႉ ၸႄႈဝဵင်းဢူၵ်ႉတႂိၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်ပွတ်းတွၼ်ႇဢၼ်ၼိုင်ႈ ဢၼ်ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ တီႈၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းၽျူးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၸႄႈဝဵင်းၽျူးၼႆႉ ၵႂၢင်ႈဝႆႉတၢၼ်ႇတၢၼ်ႇသေ တွၼ်ႈတႃႇ ၵၢၼ်ၽွင်းငမ်း တေငၢႆႈငႅမ်ႈၼၼ်ႉ လႆႈၸႅၵ်ႇၼႃႈလိၼ်ဢွၵ်ႇ တီႈၸႄႈဝဵင်းၽျူးသေ ၵေႃႈ မၵ်းမၼ်ႈၸႄႈဝဵင်းဢၼ်ၼိုင်ႈသေ ၽွတ်ႈႁႅၼ်းမႃးလႄႈ ဝဵင်းဢူၵ်ႉတႂိၼ်းၼႆႉၵေႃႈ လႆႈမၵ်းမၼ်ႈပဵၼ် ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ၸႄႈဝဵင်းမႃးယဝ်ႉ။

သဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်း

သဵၼ်ႈတၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်း တႃႈၵုင်ႈ-ဝဵင်းလိူဝ်ႇၼႆႉ လတ်းၶၢမ်ႈၵႂႃႇ ပွတ်းဢွၵ်ႇၸႄႈဝဵင်းသေ တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်း ဢိၵ်ႇပႃးဢူၵ်ႉတႂိၼ်းသေၼႆႉ မီးတႃႈရူတ်ႉရဵၼ်း ႁႃႈတီႈယဝ်ႉ။ တၢင်းလူတ်ႉၵႃး တႃႈၵုင်ႈ-ဝဵင်းလိူဝ်ႇၼႆႉ လတ်းၶၢမ်ႈၵႂႃႇ ၸႄႈဝဵင်းသေ မီးဝႆႉၽၢႆႇတူၵ်း တၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်းယဝ်ႉ။ တွၼ်ႈၵႃႇ လွင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇ သဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်း ဢၼ်ၸႂ်ႉပိူင်လူင် တီႈၼႂ်းဝဵင်းၼႆႉ လႆႈပိုင်ႈဢိင် တၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်းယဝ်ႉ။ ၸႄႈတွၼ်ႈတွင်ႇငူႇ တင်းသဵင်ႈ ဢိၵ်ႇပႃး ၸႄႈဝဵင်းဢူၵ်ႉတႂိၼ်းၼႆႉ ဝၢႆးသေ ႁဵတ်းတၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်းယဝ်ႉ လႆႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ႁဵတ်းတၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်းယဝ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၶႂၢၵ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ် ၽုၵ်ႇသွမ်ႈသေ ဢူၵ်ႉတႂိၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၸႄႈဝဵင်း ဢၼ်ၶဝ်ႈဢွၵ်ႇၼမ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သဵၼ်ႈတၢင်းလူတ်ႉၵႃး တႃႈၵုင်ႈ-ဝဵင်းလိူဝ်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်သဵၼ်ႈတၢင်း ဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၼမ်ယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေ တၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်း - လူတ်ႉၵႃး ဢၼ်လတ်းၶၢမ်ႈ ၸႄႈဝဵင်းၵႂႃႇၼၼ်ႉသေဢမ်ႇၵႃး တႃႇၵႂႃႇၸူး ဝၢၼ်ႈယေႇတူဝ်း ဢၼ်မီး ၽၢႆႇတူၵ်းဝဵင်းဢူၵ်ႉတႂိၼ်း ယၢၼ် သၢမ်လၵ်းၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ဢၼ်ၵႂႃႇၸူး ဝၢၼ်ႈဢူင်းပိၼ်ႇ ၼၼ်ႉလႄႈသင် မီးသၢႆတၢင်းလိၼ်ယဝ်ႉ။

ၵွင်းမူးဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင် တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ ပဵၼ် ၵွင်းမူးသျိၼ်ႇပိၼ်ႇၵျွၵ်ႉသွၵ်ႉ ဢၼ်မီးတီႈႁိမ်းၵူတ်ႉၽၢႆႇလဵဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈ ပိုၼ်းၵွင်းမူးဝႃႈ ၽွင်းမိူဝ်ႈဢလွင်းၽြႃးၸၢတ်ႈတိုၵ်ႉၼုမ်ႇၼၼ်ႇ ပဵၼ် ၸၢတ်ႈၶုၼ်ၵႆႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈ ဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈ ယူႇသဝ်းမႃးသေ ပဵၼ်ၵွင်းမူး ဢၼ် ၶုၼ်သီႇရီထမ်ႇမသေႃးၵ တႄႇမႃးၼႆယဝ်ႉ။ တီႈ ဢၼွၵ်ႉၼၢၼ်းတေႃးယႃး ဢၼ်ယၢၼ်ၵႆတင်း ဝဵင်းဢူၵ်ႉတႂိၼ်း သီႇလၵ်းၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ဢွင်ႈၵျၢင်ႉၵမ်ၵမ်ႇမထၢၼ်းယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၵျၢင်ႉၵမ်တြႃးမီးတင်းၼမ်သေၵေႃႈ ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈဢၼ်ၵတ်းယဵၼ် တီႈၼိုင်ႈယဝ်ႉ။

သၢႆပိုၼ်း

မိၼ်းၵျီးၺူဝ်ႇ ဢၼ်ႁပ်ႉၸုမ်ႈၶူး မႁႃႇသီႇရိ ၸေႇယျသူႇရ ၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈပီၵေႃးၸႃႇသၢၵ်ႈၵရိတ်ႉ (872) ၼၼ်ႉ လုၵ်ႉဢဝ် ဝဵင်းၵဝ်ႇတႂႃႇရဝတီႇ သေ တင်ႈဝဵင်းမႂ်ႇၵေႇတုမတီႇသေ ၸၢမ်ႇႁၢင်ႈႁေႃယဝ်ႉ။ တွၼ်ႈတႃႇ ပၢႆးႁူမ်ႇလူမ်ႈဝဵင်းၼႆသေ လႆႈၵေႃႇသၢင်ႈ ဢွင်ႈတပ်ႉ တီႈၼႂ်းၽၢႆႇၵွင်းလိၼ်သေ ဢၼ်ပဵၼ် တီႈႁိမ်းၸမ် ၵျွင်းထမ်ႇမရၵ်ႉၶိတၵၢင်ဝဵင်း မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇပဵၼ်ၵျွင်းၵတ်ႉတႄး တီႈ ဝဵင်းဢူၵ်ႉတႂိၼ်းၼႆႉၵေႃႈ ၶဝ်ႈပဵၼ်မႃး ဢွင်ႈတီႈတပ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈလိၼ်တီႈၼၼ်ႈၼႆႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵူၼ်းၵႃႉဝူဝ်း ဢၼ်မႃးတီႈ ၸႄႈမိူင်းၶျၢင်း လႄႈ ၵူၼ်းၵႃႉမႇႉၶဝ် ထင်လိုဝ်ႈသဝ်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၼူၵ်ႉၶဝ်ႁၢဝ်ႉၶဝ် ႁွင်ႉမေႃး ငိၼ်းမူၼ်ႈသိူဝ်းလႄႈ မၢၼ်ႈၶဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ ဢွင်ႈဢေႃးတတႂိၼ်း ၼႆသေ တႆးၸမ်ႉႁွင်ႉဝႃႈ ဢွင်ႈၼူၵ်ႉႁွင်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉဢဝ်ၼၼ်ႉသေ ပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင် ပဵၼ်မႃး ဢူၵ်ႉတႂိၼ်းၼႆယဝ်ႉ။

ပိူင်ပႅၵ်ႇထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈတႄႉ ၸိူဝ်းပဵၼ်ၵူၼ်းၵႃႉ ၽၢႆႇမိူင်းၼိူဝ်ၶဝ်ၼႆႉ လူင်းမႃးၵႃႉၵုၼ်ႇမိူင်းတႂ်ႈၼႆႉသေ လႆႈမႃးတင်ႈထင်ဢွင်ႈသဝ်းတီႈ ဢၼ်လႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ပႃႇၽၵ်းမီးဢူးၸႂႃႇ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉသေ ၶိုၼ်းဢွၼ်ၵၼ် သိုပ်ႇႁႃ ဢွင်ႈတီႈထင်သဝ်း ဢၼ်လီသေၼႆႉၼႆသေ လႆႈၵႂႃႇႁၼ် ၼမ်ႉမေႃႇဢုတ်ႇ (ဢူၵ်ႉယေႇတႂိၼ်း) (ယၢမ်းလဵဝ် ဢၼ်လႅပ်ႈတေမီး တီႈ သူၼ်ၸၢၵ်ႈၼမ်ႉမၼ်းဢူးမိၼ်းၸဵင်ႇ တီႈ မႄးၵူင်း) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸူးႁွင်ႉၵိုၵ်း ၼမ်ႉမေႃႇၼၼ်ႉသေ ႁွင်ႉဝႃႈ ဢူၵ်ႉတႂိၼ်း ၼႆယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈ ရႃႇၸဝၢင်ႇတွင်ႇငူႇ ႁင်း ၵထိၵဢူးၸဵင်ႇလႂိၼ်ႇလေးဝႃႈ မိူဝ်ႈပၢၼ် ၶုၼ်တွင်ႇငူႇ မျိၼ်းၵျီးၺူဝ်ႇ ပီၶရိတ်ႉ 1511 ၼၼ်ႉ မီးမႃး တီႇၵဝ်ႇတီႇ၊ ၵုင်းၵဝ်ႇၵုင်းၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဢင်းၵိတ်ႉၶဝ် ပႆႇသိမ်းဢဝ် ပွတ်းတႂ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ပီ (1885) ၼၼ်ႉ လႆႈပဵၼ်ပႃႇဢုင် ဢၼ်ၼမ်ႉဢမ်ႇပေႃးလႆလီၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပႆႇႁဵတ်း တၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်း တႃႈၵုင်ႈ-ဝဵင်းလိူဝ်ႇၼၼ်ႉ ၵူၼ်းတိုၵ်ႉယူႇတီႈ ဢွင်ႈမႄးၵူင်း၊ ဝဵင်းဢူၵ်ႉတႂိၼ်းယၢမ်းလဵဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ၵိုတ်းလိူဝ်တၢင်ႇတီႈတႄႉ ပဵၼ်တီႈ ထဵင်ၼႃးၵူၺ်း။ တီႈမႄးၵူင်းယၢမ်းလဵဝ်ၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ မေႃႇၼမ်ႉဢုတ်ႇ ဢၼ်ဢမ်ႇၸႂ်ႈၵူတ်းၶုတ်းဝႆႉလႄႈ ၸူးႁွင်ႉၵိုၵ်းၼၼ်ႉသေ ပဵၼ်မႃး ဢူၵ်ႉတႂိၼ်းၼႆယဝ်ႉ။

ၸိူဝ်းပဵၼ် ၺွင်ႇၶျေႇထွၵ်ႉ၊ ဢူၵ်ႉတႂိၼ်း၊ ဝဵင်းၵျွႆးပွႆး ဢၼ်ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ တီႈၼႂ်း ဝဵင်းဢူၵ်ႉတႂိၼ်ႈၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈပီ (1898) ၼၼ်ႉ ၸွမ်းလူၺ် ၾိင်ႈမိူင်းလိၼ် (The Lawyer Burma Town and Village Lands Act 1898)သေ လႆႈၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း လွင်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇပဵၼ်ဝဵင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈႁွင်ႈၵၢၼ်ဢၶွင်ႇသေ ဢဝ်တင်း မၢႆလိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ (100) သေ လႆႈပိုၼ်ဢွၵ်ႇမႃး မိူဝ်ႈ ပီ (1908)၊ လိူၼ်တီႇသႅမ်ႇပႃႇ (29) ဝၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဢဝ်လိၵ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်မၢႆလိၵ်ႈ 103725 ၵိပ်ႇ(1) ႁင်း ထၢၼ်ၽွင်းလူင် သႃႇသၼႃႇလႄႈ ၵၢၼ်ၼႂ်းမိူင်း ပျီႇထွင်ႇၸုသူဝ်ႇသျႄႇလိတ်ႉမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်ပိုၼ်ဢွၵ်ႇ မိူဝ်ႈ (24-6-1972) ၼၼ်ႉသေ ဢဝ် ဢူၵ်ႉတႂိၼ်း ၼႆႉ ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၸႄႈဝဵင်းလႄႈသင်၊ ၸွမ်းလူၺ် မၢႆလိၵ်ႈ 3/167/ဢထ(2) မိူဝ်ႈ (25-5-1973) ၼၼ်ႉသေ လႆႈၽွတ်ႈႁဵၼ်း မူႇဝၢၼ်ႈမႃးယဝ်ႉ။