မိၼ်းပူး၊ ၸႄႈတွၼ်ႈ

ၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူး
ၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူး
ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 20°15′N 94°15′E
မိူင်း	မျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈတိူင်း	မၵူၺ်း
ၸႄႈဝဵင်း	5
ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ	ဝဵင်းမိၼ်းပူး
ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ်	လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းမျၢၼ်ႇမႃႇ (UTC+6:30)

ၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူး (မၢၼ်ႈ: မင်းဘူးခရိုင် ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Minbu District) ၼႆႉ ပဵၼ် ၸႄႈတွၼ်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈ ဢၼ်ၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်း ၸႄႈတိူင်းမၵူၺ်း ပွတ်းၼိူဝ် မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢွင်ႈတီႈၼႆႉ မီးဝႆႉႁိမ်းၸမ် ပွတ်းၵၢင် မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇသေ ပေႃးဢဝ်လႅၼ်လိၼ်ဝႃႈ ၽၢႆႇႁွင်ႇ မီး ၸႄႈတွၼ်ႈပၶူၵ်ႉၵူႇ၊ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ မီး ၼမ်ႉၵဵဝ်၊ ၽၢႆႇၸၢၼ်း မီး ၸႄႈတွၼ်ႈတယႅတ်ႉ၊ ၽၢႆႇတူၵ်း မီး သၼ်လွႆရၶႅင်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉ ၶႅၼ်ႈတတ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ ပေႃးလတ်းၶၢမ်ႈ သၼ်လွႆရၶႅင်ႇၼႆႉ ၸၢင်ႈၽႅဝ်ႁွတ်ႈထိုင် ၸႄႈတွၼ်ႈၵျွၵ်ႉၽျူႇ လႄႈ ၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇယဝ်ႉ။ ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈတွၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ် ဝဵင်းမိၼ်းပူးယဝ်ႉ။

တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင်

တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင် ၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူးၼႆႉ မီးယူႇ 3,594 လွၵ်းလၵ်းသေ ၼႃႈလိၼ်ပူႇၵႄႇ မီး 346 တီႈ လႄႈ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း ၸွမ်းၼင်ႇ သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ပီ 2014 ၼၼ်ႉ မီးယူႇ 686,999 ၵေႃႉယဝ်ႉ။ ၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူးၼႆႉ ၸႅၵ်ႇဝႆႉ ထုင်ႉမိၼ်းပူး၊ ထုင်ႉၸလိၼ်း သွင်ထုင်ႉသေ တီႈထုင်ႉမိၼ်းပူးၼၼ်ႉ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ ၸႄႈဝဵင်းမိၼ်း၊ ၸႄႈဝဵင်းၸၵု၊ ၸႄႈဝဵင်းပႂိၼ်ႉၽျူႇ လႄႈ ၸႄႈဝဵင်းငၽႄး ၸိူဝ်းၼႆႉသေ တီႈ ထုင်ႉၸလိၼ်းၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ ၸႄႈဝဵင်းၸလိၼ်း လႄႈ ၸႄႈဝဵင်းၸေႇတူၵ်ႉတရႃႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

သၢႆငၢႆၼႃႈလိၼ်

ပေႃးႁုပ်ႈသေတူၺ်း ၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူးတင်းဢၼ်ၼႆႉ ပွတ်းဢွၵ်ႇၸႄႈတွၼ်ႈၼႆႉ ၸွမ်းသၢပ်ႇၶူင်ႈမႄႈၼမ်ႉၵဵဝ်ၼႆႉ မီးပၢင်ႇပဵင်းသေ ၽၢႆႇတၢင်းတူၵ်းၼႆႉ မီးၼႃႈလိၼ် ဢၼ်သုင်ၶိုၼ်ႈၵႂႃႇလွႆးလွႆး တေႃႇပေႃးထိုင် သၼ်လွႆရၶႅင်ႇယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းၵႄႈ သၼ်လွႆရၶႅင်ႇ လႄႈ ထုင်ႉၶူင်ႈၼမ်ႉၵဵဝ်ၼၼ်ႉ သၼ်လွႆ ၸိူဝ်းလုၵ်ႉၽၢႆႇႁွင်ႇ တေႃႇ ၽၢႆႇၸၢၼ်း ၶပ်ႉယႆၵၼ်ဝႆႉယဝ်ႉ။ သၼ်လွႆၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ သၼ်လွႆၼႂႃးမ(သၼ်လွႆဝူဝ်းမႄႈ) ၼႆႉယဝ်ႉ။

မႄႈၼမ်ႉ ႁွင်ႈၼမ်ႉ ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈ တီႈၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူးၼႆႉ မႄႈၼမ်ႉၵဵဝ်၊ ၼမ်ႉမူင်း၊ ႁွင်ႈမၢၼ်း လႄႈ ႁွင်ႈသလိၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉၵဵဝ်ၼႆႉ ပေႃးၸမ်တီႈႁိမ်း ဝဵင်းမိၼ်းပူးၼႆႉ တၢင်းၵႂၢင်ႈမီး မွၵ်ႈ 3 လၵ်းၼႆႉသေ တီႈၼႂ်း မႄႈၼမ်ႉၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၵုၼ်ဢွၼ်ႇ လႄႈ ၵုၼ်ႁၢတ်ႇသၢႆးၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉမူင်းၼႆႉ ပဵၼ် ႁွင်ႈၼမ်ႉ ဢၼ်ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ တီႈၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူးသေ လႆလူင်းဝႆႉယူႇ ၵူႈၶၢဝ်းယဝ်ႉ။ ၼွင်လွင်သွင်လုၵ်ႈ ဢၼ်လိုဝ်းလင် တီႈၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူးၼႆႉ ပဵၼ် ၼွင်ၽွင်းလိၼ်း လႄႈ ၼွင်ဝႅတ်ႉထီး ဢၼ်မီးတီႈၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းၸလိၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈ ၼွင်ၽွင်းလိၼ်းသေ ပႃ ဢွၵ်ႇတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။

ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး

ၵၢၼ်ငၢၼ်းပိူင်လူင် တီႈ ၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူးၼႆႉ ပဵၼ် ၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈၼႃးယဝ်ႉ။ ၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူးၼႆႉ ႁူမ်ႈဝႃႈ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ တီႈ ဢၼ်ၼမ်ႉယၢပ်ႇၽိုတ်ႇသေတႃႉ တွၼ်ႈတႃႇ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈၶဝ်ႈၼႆႉ ႁဵတ်းၽၢႆ ႁဵတ်းႁွင်ႈသေၵေႃႈ သႂၢင်းၼမ်ႉသေ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈယဝ်ႉ။ ႁွင်ႈၼမ်ႉၶုတ်းဢဝ်ၼၼ်ႉ ႁဵတ်းဝႆႉ သၢမ်ႇမူႇယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ ၽၢႆႇႁွင်ႇ မီး မူႇႁွင်ႈၶုတ်းၸလိၼ်း၊ တီႈၼႂ်းၵၢင်ႇၸမ်ႉ မီး မူႇႁွင်ႈၶုတ်းမူင်း၊ ၽၢႆႇၸၢၼ်းၸမ်ႉ မီး မူႇႁွင်ႈၶုတ်းမၢၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ဢဝ်တၢင်းမူႇႁွင်ႈၶုတ်း သၢမ်မူႇၼၼ်ႉသေ မိူဝ်ႈပီ 1940-41 ၼၼ်ႉ လႆႈပၼ်ၼမ်ႉ တႃႇၼႃး ဢေႇၵ 145,762 ယဝ်ႉ။

ၶဝ်ႈသၢၼ်ယဝ်ႉ မၢၵ်ႇတဝ်ႈၶဝ်ႈတႅင်ႇတၢင်ႇၸိူဝ်း ဢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ တီႈၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ် ငႃး၊ ၶဝ်ႈၵၢပ်ႇ၊ ထူဝ်ႇၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်း လႄႈ မႆယႃႈ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူးၼႆႉ ဢၼ်ပဵၼ် ၶူဝ်းႁေႈၵေႃႈ ဢွၵ်ႇယဝ်ႉ။ တီႈႁိမ်းဝဵင်းမိၼ်းပူးလႄႈ တီႈႁိမ်းဝၢၼ်ႈသႃႇယႃႇၼၼ်ႉ မီးထၢင်ၼမ်ႉမၼ်းမဵၼ်ဢိတ်းဢွတ်းယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ၵၢၼ်ၼမ်ႉမၼ်းမဵၼ်မိၼ်းပူးၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇယႂ်ႇထၢၼ်ႇ ၵၢၼ်ငၢၼ်းၼမ်ႉမၼ်းမဵၼ် ဢၼ်မီးတီႈ ဝဵင်းယေႇၼၢၼ်ႇၶျွင်း၊ ဝဵင်းၶျွၵ်ႉ ၼၼ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈ ပီႇဢူဝ်ႇၸီႇ (1954) သေ ၸၢမ်းၶုတ်းတူၺ်း ၼမ်ႉမၼ်းမဵၼ်သေ မိူဝ်ႈပီ 1961 လိူၼ်ၵျူႇလၢႆႇ 18 ဝၼ်းၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ် ၼမ်ႉမၼ်းမဵၼ် တီႈ ၽလၢၼ်ႇယူင်ႇ ဢၼ်မီး ၽၢႆႇၸၢၼ်းဝဵင်းမိၼ်းပူး ယၢၼ် 6 လၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပႆႇပဵၼ်သိုၵ်းၼၼ်ႉ တီႈလိၼ်ၼမ်ႉမၼ်းမဵၼ် ၽလၢၼ်ႇယူင်ႇ ၼၼ်ႉ ထၢင်ၼမ်ႉမၼ်းမဵၼ် ဢၼ်ပီႇဢူဝ်ႇၸီႇၶဝ်ပိူင်ႇဝႆႉၼႆႉ မီးယူႇ 30 ထၢၼ်သေ ၵမ်ႉၼမ်တႄႉ ပဵၼ်ထၢင်တိုၼ်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉ ၼိုင်ႈဝၼ်းၼႆႉ ၵူၺ်းဢွၵ်ႇမွၵ်ႈ ပီႇပႃႇ ပၢၵ်ႇပၢႆၵူၺ်း။ ၼမ်ႉမၼ်းမဵၼ်ဢၼ်ဢွၵ်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ဢမ်ႇသၢင်ႇထုၵ်ႇတွၼ်ႈတႃႇႁုင်လႄႈ ၵူၺ်းလႆႈဢဝ်ၶၢႆၼင်ႇ ၼမ်ႉမဵၼ်တႃးႁိူၼ်းၼၼ်ႉၵူၺ်းယဝ်ႉ။ တီႈၽလၢၼ်ႇယူင်ႇၼၼ်ႉ တိုၵ်ႉႁၢင်ႈႁႅၼ်း တွၼ်ႈတႃႇၶုတ်းတူၺ်း ပွၵ်ႈၵမ်းသွင်ယူႇယဝ်ႉ။

ပႃႇထိူၼ်ႇဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈ တီႈၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူးၼႆႉ မီးဝႆႉ တီႈ ၸေႇတူၵ်ႉတရႃႇ လႄႈ ၸႄႈဝဵင်းငၽႄးယဝ်ႉ။ ပႃႇထိူၼ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၵေႃႈၵုမ်းၵမ်ဝႆႉသေ လႆႈမၵ်းမၼ်ႈ တူင်ႇပႃႇထိူၼ်ႇဝႆႉယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းပႃႇထိူၼ်ႇၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ မႆႉၵႃႈၶၼ်ယႂ်ႇ ၼင်ႇ မႆႉသၵ်း ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ၾိင်ႈၾႃႉ

ၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူးၼႆႉ ယွၼ်ႉၶဝ်ႈပႃးဝႆႉတီႈ ၼႃႈလိၼ်ၽူၼ်ဢေႇၼမ်ႉၵိၼ်းလႄႈ ပဵၼ်ၸႄႈတွၼ်ႈ ဢၼ်မႆႈႁွၼ်ႉႁၢဝ်ႈႁႅင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးထိုင်ၶၢဝ်းမႆႈမႃးၼႆႉ တၢင်ႉလူမ်းမႆႈ မီးထိုင် 100 တီႇၵရီႇ ၽႃႇရိၼ်ႇႁၢႆႉလိူဝ်သေ ပေႃးၶၢဝ်းၵတ်း မွၵ်ႈ လိူၼ်တီႇသႅမ်ႇပႃႇၼႆႉ လူင်းထိုင် 49 တီႇၵရီႇယဝ်ႉ။ တီႈထုင်ႉပဵင်း ဢၼ်ၸမ်ႈ ထုင်ႉၶူင်ႈၼမ်ႉၵဵဝ်ၼၼ်ႉ ၽူၼ်မႃးဢေႇသေ တီႈပွတ်းတူၵ်း ဢၼ်မီးလွႆၼမ်ၼၼ်ႉတႄႉ ၽူၼ်မႃးၼမ်ယဝ်ႉ။

သဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်း

တီႈၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူးၼၼ်ႉ ဝဵင်းၼိုင်ႈ လႄႈ ဝဵင်းၼိုင်ႈ ဢၼ်တၢင်းယၢင်သေ ၵပ်းသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇၵၼ်ဝႆႉယဝ်ႉ။ တီႈသဵၼ်ႈတၢင်း မိၼ်းပူး-ငၽႄးၼၼ်ႉ တေႃႇထိုင် ဝၢၼ်ႈပတၢၼ်း ထုင်ႉငၽႄးၼၼ်ႉ ပဵၼ် သဵၼ်ႈတၢင်းမၢၵ်ႇႁိၼ်သေ လုၵ်ႉဢဝ် ပတၢၼ်း တေႃႇ ငၽႄးၼႆႉ ပဵၼ်တၢင်းလိၼ် ဢၼ်မႄးဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သဵၼ်ႈတၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်း လုၵ်ႉဢဝ် ဝဵင်းမိၼ်းပူး တေႃႇပေႃးထိုင် ဝဵင်းၸိတ်ႉတူၺ်ႇ၊ ၸႄႈမိူင်းရၶႅင်ႇ ၼၼ်ႉၵေႃႈ တိုၵ်ႉႁဵတ်းသၢင်ႈဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။

လွင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇ သဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်း ၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူး လႄႈ တင်း ၸႄႈတွၼ်ႈတၢင်ႇဢၼ်ၼႆႉ ၵမ်ႉၼမ် လႆႈပိုင်ႈဢိင်ၸွမ်း သၢႆၼမ်ႉၵဵဝ်ယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ သဵၼ်ႈတၢင်းလူတ်ႉၵႃး မိၼ်းပူး-ဢၼ်း ဢၼ်လုၵ်ႉဢဝ် ဝဵင်းမိၼ်းပူး တေႃႇထိုင် ဝဵင်းဢၼ်း ၸႄႈတွၼ်ႈၵျွၵ်ႉၽျူႇၼၼ်ႉ လႆႈႁဵတ်းမႃး မိူဝ်ႈပီ 1964 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၽြႃးၵွင်းမူး

တီႈၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူးၼႆႉ မီးဝႆႉ ၽြႃးၵွင်းမူးတၼ်းၶူဝ်းယႂ်ႇ ဢၼ်ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈလိုဝ်းၼႂ်းပိုၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽြႃးၵွင်းမူး ၸိူဝ်းၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်တႄႉ ၽြႃးသူၺ်ႇၸႅတ်ႉတေႃႇ ဢၼ်မီးတီႈၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းၸၵု၊ ၵွင်းမူးၵျွင်းတေႃႇယႃႇ ဢၼ်မီးတီႈ ထုင်ႉၶူင်ႈၼမ်ႉဝူင်း တီႈဝဵင်းလႄႇၵႅင်း၊ ၵွင်းမူးၽွင်ႇတေႃႇဢူး ဢၼ်မီး ၽၢႆႇတူၵ်း ဝဵင်းသိၼ်ႇၽျူႇၵျုၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပွႆးၽြႃးသူၺ်ႇၸႅတ်ႉတေႃႇၼႆႉ ႁဵတ်းၼႂ်း လိူၼ်သီႇသေ ၵူၼ်းၵူႈတီႈတီႈ ၼႂ်းမိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇပတ်ႉပိုၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်မႃးယဝ်ႉ။ ပွႆးၽြႃး [ၽြႃးၸၼ်ႇတၵူးၵျွင်းတေႃႇယႃႇ|လႄႇၵႅင်းၵျွင်းတေႃႇယႃႇ]] ၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁဵတ်းၼႂ်းလိူၼ်သီႇ ၵူႈပီၵူႈပီယဝ်ႉ။